Czym są zaburzenia snu i jaki wpływ mają na Twoje zdrowie? Bezsenność, podobnie jak nadmierna senność, może być objawem lub stanowić samodzielną jednostkę chorobową. Poznaj rodzaje zaburzeń snu i niepokojące objawy trudności ze snem. Dowiedz się, do czego może prowadzić brak zbawiennej dla organizmu regeneracji i jakie są metody leczenia bezsenności.
Zaburzenia snu i czuwania należą do najczęstszych problemów klinicznych, spotykanych w medycynie i psychiatrii. Mogą być pierwotne lub wtórne, czyli wynikające z różnych schorzeń psychiatrycznych i medycznych. Obejmują problemy z jakością, czasem i ilością snu, co powoduje niepokój w ciągu dnia, przewlekłe zmęczenie, bóle głowy, rozdrażnienie, pogorszenie koncentracji, a w efekcie upośledzenie funkcjonowania. Zaburzenia snu i czuwania często towarzyszą depresji, lękowi lub zaburzeniom poznawczym. Istnieje kilka typów zaburzeń snu i czuwania, z których bezsenność jest najczęstsza.
Zaburzenia snu mogą objawiać się w postaci:
- trudności w zapoczątkowaniu lub utrzymaniu snu,
- nadmiernej senności,
- problemów z oddychaniem podczas snu,
- nieprawidłowości związanych z rytmem snu i czuwania,
- nieprawidłowych ruchów podczas snu,
- problematycznych zdarzeń behawioralnych lub fizjologicznych, które występują podczas zasypiania, podczas snu lub po przebudzeniu.
Niewystarczający lub nieregenerujący sen może znacznie pogorszyć jakość Twojego życia. Sprawdź, czym jest sen i jakie ma znaczenie dla organizmu!
Definicja i rodzaje zaburzeń snu
Sen jest występującym spontanicznie i okresowo stanem czynnościowym ośrodkowego układu nerwowego, polegającym na zniesieniu świadomości i aktywności ruchowej, zmniejszeniu reaktywności na bodźce i przyjęciu stereotypowej pozycji. Fizjologiczny sen pojawia się i przemija w cyklu dobowym, charakteryzując się pełną odwracalnością pod wpływem czynników zewnętrznych, w odróżnieniu od śpiączki, anestezji lub hibernacji. Przeciwieństwem snu jest stan czuwania, czyli aktywności układu somatycznego, do której organizm powraca szybko pod wpływem dostatecznie silnych bodźców. U zdrowych ludzi dorosłych czuwanie i sen stanowią dwa podstawowe stany fizjologiczne. Występują cyklicznie, przy czym około 2/3 doby przypada na czuwanie.
Zaburzenia snu i czuwania w najnowszym wydaniu Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób, rewizja 11 – ICD-11 (ang. International Classification of Diseases, 11th Revision)znalazły się w odrębnym rozdziale, o numerze 7. Wyróżniono w nim:
- zaburzenia bezsenności,
- zaburzenia związane z nadmierną sennością,
- zaburzenia oddychania związane ze snem,
- zaburzenia rytmu dobowego snu i czuwania,
- zaburzenia ruchowe związane ze snem,
- zaburzenia parasomnii.
Za jeden z najbardziej zwartych i logicznych uznaje się również podział zaburzeń snu na pierwotne (dyssomnie i parasomnie) oraz wtórne (również o charakterze dyssomni lub parasomni, wynikające ze schorzeń psychicznych, somatycznych lub stosowania substancji psychoaktywnych. Podział ten zawarto w Amerykańskiej Klasyfikacji Zaburzeń Psychicznych – DSM-IV (ang. Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, Fourth Edition).
Co ważne, sen można badać obiektywnie, na podstawie parametrów rejestrowanych w standardowym polisomnogramie. Zapis czynności bioelektrycznej mózgu (EEG), elektrookulogram (EOG) oraz zapis czynności bioelektrycznej mięśni (EMG), pozwala stwierdzić, iż zdrowy sen składa się właściwie z dwóch stanów, które trwają ok. 90–110 min.:
- snu NREM (ang. non rapid eye movement,sen bez szybkich ruchów gałek ocznych) – faza rozpoczęcia snu, zajmuje 75–80 proc. czasu podczas epizodu snu dobowego,
- snu REM (ang. rapid eye movement, sen z szybkimi ruchami gałek ocznych) – zajmuje 20–25 proc. czasu podczas epizodu snu dobowego, wieńcząc go.
Stany snu i czuwania utrzymywane są za pośrednictwem przekaźników synaptycznych, takich jak: noradrenalina, serotonina, dopamina, acetylocholina, histamina, kwas gamma-aminomasłowy (GABA), glutaminiany, glicyna oraz hipokretyny (oreksyny). Zapotrzebowanie na sen u zdrowej osoby zależy w głównej mierze od genów i wieku, przy czym im młodsza jest osoba, tym więcej godzin snu potrzebuje. Dorośli powinni spać ok. 6-8 godzin na dobę, nastolatki – 9 godzin.
Jakie są przyczyny bezsenności i innych zaburzeń snu?
Zgodnie z definicją, zawartą w ICD-11, zaburzenia bezsenności charakteryzują się uporczywymi trudnościami z inicjacją, czasem trwania, konsolidacją lub jakością snu, które pojawiają się pomimo zapewnienia odpowiednich możliwości i okoliczności snu, skutkując pewną formą upośledzenia w ciągu dnia. Objawy zauważalne za dnia obejmują zazwyczaj zmęczenie, obniżony nastrój lub drażliwość, ogólne złe samopoczucie i zaburzenia funkcji poznawczych. Osoby, które zgłaszają objawy, związane ze snem przy braku upośledzenia funkcjonowania w ciągu dnia, nie są uważane za cierpiące na bezsenność. Podobnie wyglądają kryteria diagnostyczne, zawarte w Międzynarodowej Klasyfikacji Zaburzeń Snu (ang. International Classification of Sleep Disorders)oraz w Kryteriach Diagnostycznych Badania Bezsenności(ang. Research Diagnostic Criteria for Insomnia).
Bezsenność, jako choroba cywilizacyjna XXI wieku, wiąże się zazwyczaj z konkretnym problemem – stresującym wydarzeniem (utrata pracy, kryzys małżeński) lub czynnikiem, który zmienia przyzwyczajenia, związane ze snem (praca zmianowa, narodziny dziecka). Niepokój o sen, nieprawidłowe nawyki, związane ze snem oraz podatność na zaburzenia w zakresie regulacji snu mogą wpływać na utrzymywanie się bezsenności. Przyczyną bezsenności mogą być również zaburzenia psychiczne (zwłaszcza depresja, nerwica i trauma) oraz współistniejące choroby somatyczne (nowotwory złośliwe, zapalenie stawów). Po pomoc psychologiczną warto zwrócić się wtedy, gdy bezsenność staje się przyczyną cierpienia i znacznego upośledzenia codziennego funkcjonowania. Długotrwałe prowadzenie trybu życia z ograniczoną ilością snu przynosi negatywne skutki dla zdrowia. Od ilości i jakości snu zależą bowiem liczne procesy fizjologiczne, wpływające na równowagę metaboliczną organizmu, odporność, regenerację komórek i pracę układu nerwowego.
Czy można wyleczyć się z bezsenności i innych zaburzeń snu?
Leczenie bezsenności oraz innych zaburzeń snu i czuwania oparte jest na bezpiecznych metodach, które zazwyczaj łączą psychoterapię z farmakoterapią, prowadzoną pod okiem profesjonalistów. Ważne jest, aby na samym początku leczenia przeprowadzić pogłębiony wywiad z pacjentem, właściwie rozpoznać źródła zaburzeń snu i – w razie konieczności – zlecić wizyty u specjalistów z różnych dziedzin medycyny. Do metod psychoterapeutycznych, wykorzystywanych w terapii bezsenności, zalicza się przede wszystkim terapię poznawczo-behawioralną, treningi relaksacyjne, ograniczanie czasu spędzanego w łóżku oraz technikę kontroli bodźców. Psychoterapia przynosi zwykle satysfakcjonujące efekty. Zanim sięgniemy po leki uspokajające lub nasenne, warto zlokalizować i dezaktywować pewne czynniki, które mogą wywoływać i podtrzymywać występowanie zaburzeń snu.