Wielu pacjentów, którzy trafiają do gabinetu psychologa, zadaje sobie pytanie:
„Dlaczego ciągle wiążę się z kimś, kto mnie nie szanuje?”, „Czemu znów kończę w relacji, w której jestem niewidoczna/niekochany?”.
Choć związki wydają się różne, emocjonalny scenariusz często się powtarza. Nieprzypadkowo. Powtarzanie tych samych schematów w relacjach partnerskich ma głębokie psychologiczne uwarunkowania, związane z naszym dzieciństwem, systemem przekonań i nieświadomą potrzebą „domknięcia” historii emocjonalnych.
Co to są schematy emocjonalne?
Schematy (zwane także „wzorcami relacyjnymi” lub „schematami poznawczo-emocjonalnymi”) to głęboko zakorzenione przekonania na temat siebie, innych i świata. Kształtują się w dzieciństwie – w relacjach z rodzicami, opiekunami, rodzeństwem – i stają się matrycą, według której później budujemy relacje.
Przykłady schematów:
- „Muszę zasłużyć na miłość”
- „Bliskość zawsze kończy się odrzuceniem”
- „Nie mogę ufać innym, zostanę skrzywdzony”
W dorosłości – często nieświadomie – wchodzimy w relacje, które odtwarzają te właśnie przekonania.
Dlaczego tak się dzieje?
Zasada powtarzalności emocjonalnej (re-enactment)
Nasza psychika dąży do znanego – nawet jeśli to „znane” było bolesne. Wybieramy partnerów, przy których „czujemy się jak w domu”, ponieważ podświadomie powielamy wzorce, które znamy z dzieciństwa. To tzw. znana krzywda – znajoma dynamika, np. bycie ignorowanym, odrzucanym, zależnym.
Nadzieja na „naprawienie” przeszłości
Wybieramy osoby podobne do tych, które nas zraniły, by w tej nowej relacji „dopisać” lepszy finał. Jeśli tata był emocjonalnie nieobecny – w dorosłości możemy zakochać się w chłodnym partnerze z nadzieją, że tym razem nas pokocha. To forma psychicznego „domykania figury” – niestety często nieskuteczna i bolesna.
Automatyczne aktywowanie schematów w relacji
Związek to jedno z najsilniejszych luster emocjonalnych. Partner aktywuje nasze najgłębsze potrzeby i lęki. Jeśli mamy schemat porzucenia – każde opóźnienie w odpowiedzi na wiadomość może uruchamiać silne reakcje emocjonalne: zazdrość, panikę, złość.
Przykłady powtarzanych schematów
- Związek z osobą niedostępną emocjonalnie – często efekt dorastania z chłodnym, zdystansowanym rodzicem.
- Związek z osobą dominującą lub agresywną – może wynikać z dzieciństwa w środowisku przemocowym.
- Związek oparty na ratowaniu partnera – typowe dla osób, które we wczesnych latach przejęły rolę „dorosłego dziecka” i nauczyły się opiekować emocjonalnie innymi, ignorując siebie.
Jak przerwać ten cykl?
Świadomość to pierwszy krok
Rozpoznanie własnych schematów emocjonalnych i ich źródeł w historii rodzinnej to klucz. Pomocne są:
- terapia indywidualna (np. terapia schematów, psychoterapia integracyjna),
- praca z historią relacji i emocji z dzieciństwa,
- prowadzenie dziennika emocji i reakcji w relacjach.
Zatrzymanie automatyzmu wyboru
Warto nauczyć się zadawać pytania:
„Dlaczego mnie do tej osoby ciągnie?”,
„Czy to bezpieczny partner, czy znajoma rana?”.
Uważność i refleksja pozwalają dokonywać bardziej świadomych wyborów.
Budowanie nowego stylu przywiązania
Poprzez relacje terapeutyczne, przyjaźnie, zdrowe związki można modyfikować styl przywiązania z lękowego lub unikającego na bezpieczny.
Zgoda na zmianę definicji miłości
Miłość nie musi być dramatyczna, burzliwa i pełna emocjonalnego rollercoastera. To często pozostałość po dziecięcych doświadczeniach. Dojrzała miłość to bezpieczeństwo, spokój i wzajemność.
Powtarzanie schematów w związkach nie wynika ze „złych decyzji” czy „pecha w miłości”, lecz z głębokiej psychologicznej dynamiki, która – choć nieświadoma – jest możliwa do zmiany. Kluczem jest samoświadomość, gotowość do pracy nad sobą i odwaga, by wyjść poza znane emocjonalne scenariusze.
