Zastanawiasz się, jakie są cechy osoby narcystycznej i jak rozpoznać narcyza? Obok poczucia wyższości i wyjątkowości osoba narcystyczna ma silną potrzebę uznania. Narcyz nie tyle skupia się na sobie, ile szuka poklasku u innych. Sprawdź, czym jest narcyzm w ujęciu psychologicznym.

Narcyz jest osobą, która cierpi na narcystyczne zaburzenie osobowości, charakteryzujące się przede wszystkim poczuciem wyższości, wyjątkowości oraz silną potrzebą uznania. Na pewno zdarzyło Ci się użyć tego słowa – w mniej lub bardziej żartobliwym tonie – na określenie osoby, która skupia się na sobie, przywiązuje nadmierną wagę do wyglądu, nie zauważa potrzeb innych ludzi, stawiając siebie zawsze na pierwszym miejscu. W mitologii greckiej nazwano bowiem Narcyzem niezwykle przystojnego młodzieńca, który nie mógł siebie oglądać. Jednak narcyzm w psychiatrii i psychologii definiowany jest nieco inaczej, a sklasyfikowane objawy tego zaburzenia osobowości wymagają długotrwałego leczenia. Celem psychoterapii jest poprawa jakości życia pacjenta oraz jego najbliższych.

Czym jest osobowość narcystyczna?

Zacznijmy od tego, że osobowość narcystyczna jest jednym z rodzajów psychicznych zaburzeń osobowości (ang. personality disorder), które polega na funkcjonowaniu człowieka, zgodnie ze wzorcem zachowań, zdominowanym przez nastawienie wielkościowe (w wyobraźni lub na jawie) i potrzebę bycia podziwianym. Narcystyczne zaburzenie osobowości (ang. Narcissistic Personality Disorder, NPD) wyróżnia brak empatii oraz brak zdolności do przyjęcia perspektywy innych osób.

Klasyfikacja zaburzeń psychicznych Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego, DSM-5 (ang. Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, wyd. V) uwzględnia dziesięć rodzajów zaburzeń osobowości, podzielonych na trzy grupy: A, B i C. Osobowość narcystyczna należy do grupy B, którą charakteryzują impulsywność, dramatyzm i zmienność, o czym pisaliśmy szerzej w artykule, poświęconym zaburzeniom osobowości.

Osoba narcystyczna – cechy charakterystyczne

Osobowość narcystyczna jest trwałym, nabytym wzorcem, który kształtuje się w dzieciństwie lub w wieku młodzieńczym, stając się w pełni rozpoznawalnym i utrudniającym funkcjonowanie zaburzeniem w dorosłości. Ze względu na nowe doświadczenia, narcyzm z czasem może znacznie utrudniać m.in. budowanie relacji rodzinnych, karierę zawodową oraz czerpanie radości z życia. Jakie osoba narcystyczna ma cechy?Jak rozpoznać narcyza? Do centralnych cech osobowości narcystycznej zaliczamy:

• wyolbrzymione poczucie własnej wartości i wyższości nad innymi,
• brak empatii lub trudności w jej odczuwaniu,
• przekonanie o własnej wyjątkowości,
• fantazjowanie o nieograniczonej mocy i wybitnych zdolnościach,
• arogancję, wyniosłość i tendencję do poniżania innych osób,
• potrzebę bycia podziwianym,
• przekonanie o posiadaniu specjalnych uprawnień,
• brak zdolności do samokrytyki,
• wrażliwość na krytykę ze strony innych osób,
• wahania samooceny.

Rozpoznanie objawów zaburzeń osobowości to pierwszy krok do zgłoszenia się po pomoc do specjalisty. Nieleczone zaburzenia osobowości, w tym narcyzm, prowadzą do utrwalenia wzorca patologicznych zachowań i odczuwania, a w konsekwencji do wyobcowania, ciężkich stanów depresyjnych, a nawet myśli samobójczych, co znacząco pogarsza jakość życia i utrudnia funkcjonowanie w społeczeństwie.

Jakie są rodzaje osobowości narcystycznej?

Wyróżniamy dwa rodzaje osobowości narcystycznej: narcyzm wielkościowy i narcyzm wrażliwy, podobne do siebie pod względem poczucia uprzywilejowania, lekceważenia innych czy wielkościowych fantazji. Z drugiej strony, istnieje wiele czynników specyficznych, które je różnicują. Narcyzm wielkościowy przejawia się podwyższonym poczuciem własnej wartości, roszczeniową postawą, agresją i potrzebą bycia podziwianym przez innych. Narcyzm wrażliwy charakteryzuje zaś wysoka wrażliwość, obniżona samoocena, poczucie niepewności i niepokój oraz postawa obronna. Jednocześnie występuje tu silna potrzeba aprobaty, społecznego uznania i podziwu. Gdy tego zabraknie, narcyz wrażliwy może się wycofać, poczuć odrzuconym, zacząć postrzegać świat zewnętrzny wrogo, lękliwie, wręcz jako zagrożenie. Zamiast skupiać się na negatywnych cechach zewnętrznych narcyza, warto zajrzeć nieco głębiej, żeby przekonać się, że fundamentem zaburzeń osobowości są problemy z właściwym postrzeganiem samego siebie, prowadzące często do poczucia pustki i osamotnienia.

Przykłady zachowań narcystycznych

Wywyższające się osoby narcystyczne mają najczęściej obniżone poczucie własnej wartości. Potrzebują zatem podziwu i uznania, aby się wzmocnić. Warto poznać przykłady zachowań narcystycznych, aby trafnie rozpoznać na swojej drodze narcyza i udzielić mu pomocy. Zacznijmy od tego, że osoba narcystyczna traktuje innych ludzi instrumentalnie, wykorzystuje ich do osiągnięcia swoich celów, a następnie je ignoruje, nie odczuwając empatii. Narcyz skupia się na własnych potrzebach, co często wiąże się z krytykowaniem i poniżaniem innych osób, aby pokazać siebie w jak najlepszym świetle. Przygotuj się na to, że osoba narcystyczna może się wycofać, gdy dojdzie do konfrontacji, zwłaszcza jeśli zostanie skrytykowana. Arogancja i przesadna pewność siebie to tylko powierzchowność, a jednak najczęściej przynosi oczekiwane rezultaty. Narcyz będzie ponadto przekonany, że mu zazdrościsz lub sam doświadczy tego uczucia, gdy poczuje się zagrożony. Pamiętaj, że do kluczowych cech charakterystycznych narcystycznego zaburzenia osobowości należą zmienność, impulsywność i dramatyzm.

Co najważniejsze, zaburzenia osobowości można i trzeba leczyć pod okiem wykwalifikowanych i doświadczonych specjalistów. Najlepsze efekty przynosi długofalowa psychoterapia, wspomagana w niektórych przypadkach farmakoterapią. Warto wziąć pod uwagę ponadto wsparcie rodziny i bliskich pacjenta, w tym terapię par i terapię rodzinną. Skuteczne leczenie psychoterapeutyczne polega na zastosowaniu wybranych metod, opartych na dowodach naukowych, w tym m.in.: psychoterapii psychodynamicznej, dialektyczno-behawioralnej, poznawczo-behawioralnej, poznawczo-analitycznej, schematów, psychoterapii skoncentrowanej na przeniesieniu, opartej na mentalizacji, treningu rozwiązywania problemów i zarządzania emocjami STEPPS lub programach psychoedukacyjnych dla zaburzeń osobowości.